Rozmierka

Artykuł autorstwa Piotra Smykały

Do pewnych i udokumentowanych  odkryć  średniowiecznych w Rozmierzy należy zaliczyć godzisko położone w północno-zachodniej części wioski, w niedalekiej odległości od polnej drogi prowadzącej do Grodziska. Kształt tego terenu w rzucie poziomym przypomina wzdłużony owal. Wprawdzie brak śladów wałów jak też fosy, jednakże należy przypuszcza że takowa istniała zassilana z pobliskiej  rzeczki. Areał  obiektu  określony jest na ponad 300 metrów kwadratowych. Składa sie on z grodu pochodzacego z XIII wieku który został zbudowany na wczesniejszej osadzie szacowanej na wiek  III I IV naszej ery. Niewykluczone że w wartswach dolnych znajduja się o wiele starsze ślady zasiedlenia. Mowa tu jest o wczesniejszej osadzie kultury łżyckiej.

Rozmierka jest położona w północno-zachodniej części Gminy Strzelce Opolskie. Należy do jednych najstarszych wsi w gminie. Jest to jedyna w Polsce, a nawet na świecie o takiej nazwie.
Nazwa wsi pochodzi od rozmierzenia, podzielenia, rozdzielenia.
Najstarsze ślady pobytu człowieka w Rozmierce pochodzą z środkowej epoki kamiennej czyli mezolitu (8000 do 4200 lat p.n.e.), kultury Tardenuaskiej. Znaleziono narzędzia krzemienne: noże i skrobacz.
Z epoki kamienia zwanej neolit w Rozmierce w 1935 r. znaleziono podczas głębokiej orki, toporki i siekiery kamienne.
W II okresie epoki brązu (1400-400 lat p.n.e.), w wyniku rozwoju etniczego i kulturowego, spotykamy na terenie Rozmierki kulturę ŁUŻYCKĄ. W rejonie wsi Rozmierka odkryto fragnemty naczyń z okresu tej kultury.
Na polu między Rozmierką i Podborzanami odkryto z XI ? XII wieku kilka fragmentów naczyń. Na terenie wsi Rozmierka znaleziono brakteat (moneta bita jednostronnie) z XIII ? XIV wieku.
Jak widać osadnictwo na terenie dziesiejszego sołectwa Rozmierka było od wielu lat. Jednak ludzie ci na dłużej się tu nie osiedlali. Dopiero w XIII i XIV wieku nastąpiło stałe osadnictwo na dzisiejszej wsi.

Rozmierka jako wieś prawdopodobnie istniała już w XIII wieku. Na temat wsi z tamtego okresu albo nie wydano żadnego dokumentu lub zaginęły. Wiadomo że pierwsza wzmianka o wsi Rozmierz pochodzi z 1256 roku. Miejscowość tą wymieniono jako Lozymyrza Polska. Wynika z tego że prawdopodobnie obok siebie istniały dwie osady ? jedna zamieszkana przez ludność rodzinną, druga przez osadników z Czech lub Niemiec.

Po najeździe tatarskim w 1241 roku na Śląsk, bitwie na Legnickim Polu zakończonej klęską, napłynęło na Śląsk dużo niemieckich osadników sprowadzonych przez Piastów Śląskich, co znalazło swoje odbicie w nazwach miejscowości. Być może ta druga to dzisiejsza Rozmierka, która została zamieszkana przez osadników z Czech lub Niemiec. Jak nazywała się Rozmierka w tym czasie nie wiadomo. Jak już wspomniano dzisiejsza Rozmierz nazywała się Lozymyrza Polska (Lozymyrza Polnisch), a Rozmierka być może Lozymyrza Niemiecka (Lozymyrza Deutsch). Są to tylko przypuszczenia, które dziś nie mają żadnego potwierdzenia w żadnym dokumencie. Takie nazwy dwuczłonowe na Śląsku są często spotykane do odróżnienia miejscowości. W naszej okolicy są przykładem dwie miejscowości: Suche Łany (Polskie Łany, Polnisch Lany) i Mokre Łany (Niemieckie Łany, Deutsch Lany). Obecnie te dwie byłe wioski są sołectwami w obrębie administracyjnym miasta Strzelce Opolskie.

Pierwszy znany dokument w którym wymieniona jest wieś Rozmierka pochodzi dopiero z 1531 r. Jest to dokument dotyczący posiadłości fundacji kolegiackiej w Opolu spisany 10 listopada 1531 r. w którym występuje jako świadek Georg Nawoy właściciel Rozmierzy (Łozimierz). Dziesięcinę fundacja otrzymywała między innymi z Niwek, Łazisk i z przedmieścia Ujazdu oraz dziesięcinę dla dziekana z Rozmierzy (Gross Rosmiers) i Rozmierki (Klein Rosmiers). Do tzw. trzeciej prebendy należało 2 łany pola ornego z Suchych Łan przed miastem Strzelce Wielkie. Następna informacja o Rozmierce pochodzi z 1539 roku. Miejscowość została wymieniona jest jako Klein Rosmiers ? Mała Rozmierz.
Z nazw tych wynika że obok siebie była druga osada i chodzi na pewno o Rozmierz, która nazywała się Gross Rosmiers ? Wielka Rozmierz. Nazwy tych miejscowości w takiej formie istniały przez kilka wieków. Dopiero w połowie XIX wieku otrzymały nazwy: Rosmiers i Rosmierka.

Właścicielami wsi w XVI wieku byli: Paul Nawoy, Georg Nawoy, Johann Nawoy oraz Zygmund Nawoy, który sprzedał Rozmierkę w 1575 roku.
W latach 1575 ? 1600 właścicielem Rozmierki był Peter Strzela (1540 ? 1600). Był też właścicielem Suchej, Szymiszowa, Rozmierzy.
W XVII wieku właścicielem wsi był Wilhelm Warlowsky pan w Szymiszowie. Później właścicielem był Johann von Koschützki (1650 r.).
Przed 1685 roku Rozmierka należała do Anny Borzinskiej de domo Rapatzka. Była też właścicielką Jędryń (Jendrin), Osieka (Oschiek), Kuźni (Kuschnia) i Kosic (Koschütz).
W 1685 r. Rozmierka została nabyta przez Karla Gustawa Grafa Colonna (1630 ? 1686). Następnie wieś przejął Karl Leonard Samuel Graf Colonna (1674 ? 1752).
Następnie właścicielem wsi była rodzina von Tenczin oraz Arz. W latach 1832 ? 1945 wieś należała do rodziny von Strachwitz.

W 1690 r. w Rozmierce (Klein Rosmiers) i Jędryniach (Jendrin) wykazano 82 osoby. Nie był to spis osób, ale spisano osoby powyżej 15 roku życia, które wykonały prace ręczne na rzecz majątku.

Rozmierka miała swoją pieczęć sołecką. Odcisk pieczęci powstał w drugiej połowie XVIII wieku ok. 1776 roku.
W 1736 r. otwarto pierwszą szkołę. Była to katolicka szkoła. Znajdowała się w centrum wsi. Potem W drugiej połowie XIX w. szkoła była w domu Gomolly, przy dzisiejszej ulicy Strzeleckiej. Tam też w latach między wojennych była szkoła niemiecka i polska. W 1930 r. oddano do użytku nową szkołę, która istnieje do dziś.
W 1765 r. Rozmierce (Klein Rosmiercka) zamieszkiwało 19 kmieci, 22 zagrodników, 3 chałupników, 5 rzemieślników w raz z rodzinami.
W 1783 r. wiosce mieszkało 25 kmieci, 28 zagrodników, 10 chałupników, był jeden młyn i folwark. Liczba mieszkańców wynosiła 329 osób.
W 1804 r. w Rozmierce (Klein Rosmierka) istniała szkoła katolicka, folwark i jeden młyn wodny. Według statutu społecznego we mieszkało 25 rolników, 28 zagrodników i 10 chałupników.
W 1816 r. w Rozmierce (Klein Rosmierka) według statutu społecznego mieszkało: 19 kmieci, 18 zagród zagrodniczych i 7 zagród chałupniczych. Wieś zamieszkiwało 324 osób. Do wsi należał folwark Kosice (Koschütz) w którym była owczarnia oraz dwa inne folwarki, młyn wodny z piłą do cięcia drewna ? tartak wodny, piec wapienniczy i leśniczówka.
W 1828 r. we wsi mieszkało już 523 osoby (w tym 7 ewangelików) w 79 domach. Istniała szkoła katolicka w której uczył miejscowe dzieci 1 nauczyciel, folwark z owczarnią, młyn z tartakiem napędzany wodną z rzeki. Do Rozmierki należały Jędrynie (Jendryn), gdzie mieszkało 105 osób w 17 domach i Kosice (Koschütz, Kosicy) w których znajdował się folwark z owczarnią. W Kosicach był jeden dom w którym mieszkało 9 osób.

We wsi w 1855 r. zamieszkało 745 osób zamieszkiwali w 89 domach. W 1861 r. w Rozmierce (Rosmirka) mieszkało 705 osób w tym wyznania katolickiego 694 osób, ewangelickiego 5 osób, mojżeszowego 6 osób. We wsi znajdowały się folwarki: pański von Strachwitza, Pulov i Szymonia o powierzchni użytkowej 1200 morgów. W miejscowości było 20 kmieci, 22 zagrodników, 29 chałupników, którzy gospodarzyli na 1128 morgach, posiadali 56 koni, 229 sztuk bydła, 18 świń i jedną kozę. Podatek wynosił 115 talarów od gruntu, 22 talary od zabudowań i 360 talarów klasowy.
W 1880 r. we wsi mieszkało 646 mieszkańców. W 1887 r. w Rozmierce (Rosmierka) wraz Jędryniami (Jendryn) i Pustkowiem ? zamieszkiwało 719 katolików i 9 protestantów.

Rozmierka była trapiona różnymi klęskami. W latach 1846 ? 1848 we wsi panowała klęskę głodową z powodu nieurodzaju. W drugiej połowie XIX w. nastąpiła zaraza cholery, która pochłonęła wiele istnień ludzkich. Zmarli byli grzebani na Pasterniku, gdzie do dziś stoi krzyż.

W czerwcu 1894 r. w Rozmierce powstała agencja pocztowa, która działała do 1945 r. w domu rodziny Piontek ? obecnie znajduje się tu Publiczne Przedszkole. Poczmistrzem w tym czasie w Rozmierce był Konrad Piontek (1909 ? 1976). Potem do 1960 r. we wsi była poczta (na terenie majątku), która potem została przeniesiona do Rozmierzy. W Rozmierce na poczcie po 1945 r. pracował między innymi Jan Piontek (1921 ? 2009).
W 1910 r. w Rozmierce (Rosmierka) mieszkało 868 osób w tym 834 osób posługujący się językiem polskim w gwarze śląskiej i 34 osób mówiących w języku niemieckim.
W 1912 r. oddano do użytku stację wraz z linią kolejową. W latach siedemdziesiątych XX wieku linię kolejową rozbudowano z powodu otwarcia cementowni Strzelce Opolskie. Później linia została z elektryfikowana i nadal modernizowana. Linia kolejowa ze stacją PKP była czynna do 2000 roku.

W czasie I wojny światowej (1914 ? 1918) na froncie ze wsi poległo i zaginęło około 30 mężczyzn. Wojna trwała do listopada 1918 roku. Po jej zakończeniu wiele się zmieniło. Upadły mocarstwa Niemiec, Rosji i Austro-Węgier, co spowodało nowy podział Europy. Odrodziło się wiele państw, w tym Polska. Po pokoju wersalskim i śląskich powstaniach z lat 1919 i 1920 o podziale Górnego Śląska miał zadecydować plebiscyt zaplanowany na dzień 20 marca 1921 roku. Poprzedzała go wielka akcja propagandowa organizowana, tak po stronie polskiej, jak i niemieckiej. W październiku 1919 r. powstało we wsi pierwsze koło Towarzystwa Gimnastycznego ?Sokół?, którym kierował Henryk Wójcik.

W powiecie strzeleckim zrobiło się bardzo niespokojnie. Ludzie, a nawet całe rodziny były podzielone ? czy głosować za Polską czy też za Niemcami? Wyniki plebistytu w Rozmierce (Rosmierka) były następujące:
Ze spisu ludności:
– urodzeni i zamieszkani ? 482 osób
– urodzeni i niezamieszkani ? 31 osoby
– zamieszkali nieurodzeni ? 2 osoby
– razem 515 osoby
Liczba głosujących ogółem ? 497 osób
– za Polską ? 315 osoby
– za Niemcami ? 181 osób
– unieważniono 1 głos

Po ogłoszeniu wyników plebiscytu z 2 na 3 maja 1921 r. podjęto decyzję o wybuchu powstania ? nazywane w literaturze jako III powstanie śląskie.

W 1921 r. w okolicy wsi w czasie III powstania śląskiego poległo 3 młodych mężczyzn z Rozmierki.

W roku 1921 r. powstała tu Ochotnicza Straż Pożarna, która działa do chwili obecnej.

Zgodnie z art. 106 Konwencji do powstania nauki w języku polskim musiało przystąpić co najmniej 40 dzieci w danej miejscowości. Pomimo trudności Towarzystwo Szkolne zdołało już w 1923 roku przedstawić niemieckim władzom rejencji opolskiej sporą ilość wniosków. Rozmierka (Rosmierka) była pierwsza z powiatu strzeleckiego, która już 4 stycznia 1923 roku zgłosiła 110 dzieci do nauki w mniejszościowej szkole polskiej. Niemiecka gazeta Volksblatt (nr. 46 z 21 lutego 1923 roku) napisała, że w Rozmierce powstaje pierwsza mniejszościowa szkoła polska na Górnym Śląsku, na mocy Konwencji Genewskiej. Polska szkoła w Rozmierce działała do 1932 roku. W tym samym czasie do 1945 r. istniała także niemiecka szkoła ludowa. Wszystkie dzieci uczyły się w tym samym budynku szkolnym. Jedne uczęszczały do klas, gdzie przedmioty były wykładane w języku polskim, a drugie w języku niemieckim.

Publiczne szkolnictwo polskie nie spełniło pokładanych nadziei ludności polskiej zamieszkująca powiat strzelecki. Dlatego Polskie ? Katolickie Towarzystwo Szkolne przystąpiło do organizowania własnego szkolnictwa prywatnego w oparciu o Konwencję Genewską art. 98 ? 104. Taka szkoła powstała w Jędryniach, gdzie 24 kwietnia 1930 roku w prywatnym mieszkaniu Antoniego Grabolusa otwarto uroczyście Prywatną Szkołę Polską. Liczba uczniów w pierwszym dniu nauki zaskoczyły szkolne władze niemieckie. Okazało się, że przeszło do niej 30 uczniów z Jędryni, uczęszczających dotychczas do szkoły niemieckiej w Rozmierce, oraz 7 uczniów polskiej szkoły publicznej w tej samej miejscowości. Prywatna Szkoła Polska w Jędryniach działała do maja 1939 r. W tym samym czasie do 1945 r. istniała także niemiecka szkoła ludowa.

W latach 20-tych XX wieku wybudowano instalację elektryczną i podłączono do części domów prąd elektryczny. W wiosce były cztery sklepy kolonialne, skład materiałów budowlanych, rolnych i opału, piekarnia, karczma, szkoła, stacja kolejowa i cegielnia. Prężnie działały folwarki ? Pański, Pulov i Szymonia.

Dnia 22 maja 1932 r. w Strzelcach Wielkich (Gross Strehlitz) odbył się wyścig rowerowy. Trasa miała miejsce od miasta powiatowego do Rozmierki. Zgłosiło się wielu chętnych, niestety tylko 15 osób dysponowało rowerami. Wyścig rowerowy wygrał Stefan Piontek (1907 ? 1984) z Rozmierki.

W środku wsi z końca XVIII w. pochodzi dzwonnica, którą w latach 1922 ? 1923 przebudowano na kapliczkę, dobudowując część sakralną z ołtarzem. Obok kapliczki stoi krzyż odbudowany w 1925 r. przez Paula i Emilię Bieniek.

Po 1933 r. nastąpiły zmiany polityczne w całych Niemczech. Niedługo potem faszystowskie władze zaczęły ingerować we wszystkie sfery życia społecznego nie pytając się o zdanie obywateli. Demokracja w Niemczech upadła. Dnia 15 kwietnia 1936 r. nazwa wsi Rozmierka zmienioną na Groß Maßdorf. Potem nastąpiła zmiana nazwy folwarku Szymonia (Schymonia) na Christinenhof. Nazwy długo nie przetrwały. Po 1945 r. zmieniono nazwy na pierwotne, już w języku polskim.

We wsi znajdowały się tu także 2 cegielnie – jedna znajdowała się przy ulicy Jemielnickiej a druga w kierunku Grodziska za zabudowaniami byłego leśniczego Szłapy. Na terenie Rozmierki do chwili obecnej znajdują się także odrestaurowane i zamieszkałe zabudowania folwarku byłego majątku ziemskiego należącego w tym czasie do Alfreda Grafa Strachwitza. Majątek ten zarządzany był do roku 1945 przez Staroszczyka, Paula Schedlowskiego, mistrzem w gorzelni był Josef Klossak (1913 ? 1945). W majątku prowadzone było także przedszkole.

Do majątku tego należał także spichlerz zbożowy którego powstanie datuje się na XVIII wiek, a który przetrwał do dnia dzisiejszego. W ówczesnym czasie, aż do roku 1945 znajdowała się tam także gorzelnia.

Do 1945 r. Rozmierka liczyła 107 domostw, z czego 3 domostwa pokryte były jeszcze strzechą. Na dzisiejszej ulicy Strzeleckiej znajdowało się 56 posesji, na ulicy Jemielnickiej 25 posesji, na ulicy Leśnej 3 posesje, na ulicy Dworcowej 2 posesje, na ulicy Polnej 6 posesji, na ulicy Powstańców Śląskich 1 posesja, na ulicy Szkolnej 1 posesja, na ulicy Pasternik 13 posesji.
Do 1945 r. administracyjnie do gminy Rozmierka należały: Jędrynie, Pustkowie (posesje między Rozmierką i Podborzanami), Szymonia oraz część posesji na Podborzanach.
W czasie II wojny światowej (1939 ? 1945) na froncie poległo i zaginęło około 80 mężczyzn. W 1945 r. wiele osób zostało internowanych przez sowietów do prac i wywiezionych na wschód z którego wielu nie powróciło do swoich domów.
W 1947 r. już po wojnie działająca na terenie powiatu strzeleckiego i Chorzowie zdekonspirowano grupę sabotażową ?Freikorps Gross Massdorf? pod dowództwem Alfonsa Piontka. Grupa liczyła 30 osób, które dokonywały aktu sabotażu ? niszcząc przewody elektryczne i telefoniczne, zakładały miny pod tory kolejowe. Była to jedna licznych z grup podziemia niemieckiego działających na Śląsku.

Rozmierka została prawie całkowicie zelektryfikowana w 1949 roku. W latach 1962 ? 1964 powstało ujęcie wodne, a także siec wodociągową na terenie wsi.

W latach 1945 ? 1954 istniała gmina Rozmierka z siedzibą w Kadłubie. Dnia 1 stycznia 1946 gmina Rozmierka składała się z 8 gromad:, Grodzisko, Jędrynie, Kadłub, Osiek, Podborzany, Rozmierka, Rozmierz i Sucha. Według stanu z 1 lipca 1952 gmina Rozmierka składała się o jedną gromadę mniej. Do gminy należało 7 gromad: Grodzisko, Jędrynie, Kadłub, Osiek, Rozmierka, Rozmierz i Sucha. Gmina została zniesiona 29 września 1954 wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin.
Od 1 stycznia 1973 roku do końca 1975 roku Rozmierka była znów gminą. W jej skład której wchodziły sołectwa: Grodzisko, Jędrynie, Kadłub, Osiek, Rozmierka, Rozmierz i Sucha. Od 1 stycznia 1976 roku Rozmierka podlega administracyjnie do Gminy Strzelce Opolskie.

W latach 1980 ? 1982 z inicjatywy ówczesnego sołtysa Franciszka Kozła przy pomocy mieszkańców wsi został społecznie wybudowany kościół.

W wsi niegdyś istniała: poczta (od końca XIX w. do 1960 r.), działał amatorski teatr, biblioteka i Koło Gospodyń Wiejskich. W drugiej połowie XX w. we wsi był ośrodek zdrowia, gabinet dentystyczny, prywatny sklep spożywczy i warzywny oraz kiosk ?Ruch?. Zbudowano duży pawilon sklepowy przy ulicy Strzeleckiej. Był jednym z najbardziej sklepów obleganych przez klientów z całej okolicy. Obecnie znajdują się w nim dwa sklepy.
W Rozmierce obecnie działają następujące organizacje: Klub Sportowy ?Jedność Rozmierka? z wieloma osiągnięciami, DFK Rozmierka, zespół folklorystyczny ?Silesia”, Odnowa Wsi Rozmierka, a także Ochotnicza Straż Pożarna.
Obecnie w Rozmierce jest 7 sklepów: 1 rzeźnicy GS, 3 spożywczo-wielobranżowe, 3 wielobranżowe, także działa piekarnia, masarnię GS, rzeźnię GS i bar.
Ludność jest zatrudniona w okolicznych miejscowościach lub pracuje za zagranicą, a także niewielka część utrzymuje się z rolnictwa albo prowadzi swoją działalność gospodarcza różnej branży.
Obecnie (dane za rok 2011r.) wieś liczy 219 posesji. Liczbę mieszkańców wynosi 1041 osób.
W ostatnich latach odrestaurowano mieszczącą się w centrum wsi zabytkową kapliczkę oraz odnowiono część chodników biegnących przez wioskę. Dzięki środkom z grantu gminnego, które otrzymano na zakup materiałów najwięcej prac wykonano przy tworzeniu centrum rekreacyjno-sportowego. Dzięki lokalnym organizacjom wyremontowano świetlicę oraz zmodernizowano i rozbudowano obiekt sportowy. Stworzono dwa pełnowymiarowe boiska do piłki nożnej, wykonano zadaszone trybuny, położono kostkę brukową, wykonano scenę oraz ogrodzono teren. Udało się stworzyć nowoczesny obiekt sportowy, który służy wszystkim mieszkańcom. Niemniej jednak to nie koniec prac przy obiekcie, gdyż mieszkańcy mają już nowe pomysły na dalsze zagospodarowanie i poprawę estetyki terenów rekreacyjnych.
Ciągłe dążenie do polepszenia standardu i jakości życia w 2011 r. zaowocowało powstaniem Grupy Odnowy Wsi, która podejmuje działania zgodne z wizją: Rozmierka – estetyczna wieś łącząca pokolenia poprzez tradycje i sport.