Cechy dialektu śląskiego
Samogłoski
1. Samogłoska á pochylone ma (na zachodnim Górnym Śląsku) wymowę dwugłoskową o lub å. (dyftongizację spotyka się też w dialekcie wielkopolskim)
np. słowo trawa – trowa ale również trołwa
2. Samogłoski o i ó mają również wymowę dwugłoskową, są wymawiane jako o lub ó, zwłaszcza w nagłosie
np. sól – sol , ojciec łojciec ,ociec
3. Samogłoska é ścieśnione wymawia się jako y po spółgłoskach twardych i miękkich (podobnie jest w gwarze podhalańskiej), ale niekiedy jako głoska pośrednia między e a y
np. brzeg – brzyg (brzek), śnieg –śniyg, śniyk
4. Ogólnopolskie samogłoska ą (nosowe o) jest wymawiana:
4.1 jako ón, óm, óń przed spółgłoskami (przed szczelinowymi ewentualnie ó nosowe) również wybrzmienie łon
np. rómbać (rąbać), sómsiod, sonsiołd, (sąsiad), Szlónzk (Śląsk), bałamóńcić, bamoncić – (bałamucić), szlonsołk -ślązak
4.2 jako óm na końcu wyrazu (ewentualnie ó nosowe)
np. sóm (są), som( sam,) rynkóm (ręką)
5. Ogólnopolska samogłoska nosowa ę jest wymawiana:
5.1 przed spółgłoskami jako ym, yn, yŋ, yń(przed szczelinowymi ewentualnie y nosowe)
np. gymba (gęba), gynsty lub gansty (gęsty), tyndy (tędy), keryndy (którędy), ryŋka (ręka), gymba, gamba (gęba), jynzyk (język), piynta (pięta), dziyŋki (dzięki), piyńć (pięć)
W szczególności tego typu wymowa jest charakterystyczna dla zachodniej części Górnego Śląska (Opolskie, Kozielskie, Prudnickie, Strzeleckie)
5.2 na końcu wyrazu jako a lub e bez rezonansu nosowego bądź ym
np. ida/idam (idę), robia, robiam (robię), sie (się), jegłe/jegłym/jegła (igłę)
6. Przed spółgłoskami nosowymi zamiast o (również z a pochylonego) jest ó, a zamiast e – y
np. wróna (wrona), pón (pan), ziymia (ziemia)
7. Przed ł zamiast i jest y lub ó
np. piyła, pioła (piła), zabiył/zabiół (zabił)
Spółgłoski i grupy głosek
8. Ogólnopolskie połączenie rzy wymawia się rzi
np. grziwa (grzywa), żić (żyć) inne znaczenie słowa żić – dupa
9. Spółgłoska ł, jeżeli kończy śródwyrazową grupę spółgłoskową, bardzo często jest zredukowana
np. dugi (długi), gowa (głowa), tusty (tłusty)
10. W grupach kie, gie zanika miękkość i pozostaje ke, ky, ge, gy
np. kedy (kiedy), bokym (bokiem), duge (długie), Bogym (Bogiem)
Fleksja Edytuj
Czasowniki Edytuj
11. Odmiana czasowników
Przy odmianie czasowników występuje słówko żeś, które jest odmieniane w czasie przeszłym i teraźniejszym (tylko dla czasownika być) przez osoby, natomiast nie jest odmieniany w tych czasach przez osoby sam czasownik i występuje on w postaciach jak dla 3. os. l.p. lub l.m. Dla 1. os. l.p. słówko żeś, żejś, przyjmuje formę żech, dla 2. os. l.p. przyjmuje formę żejś, w 1.os. l.m. słówko żeś nie występuje, natomiast zamiast niego pojawia się zaimek osobowy my, dla 2. os. l.m. słówko żeś przyjmuje formę żeście. Słówko to pochodzi z połączenia partykuły że ze zredukowanymi formami czasownika być i odpowiada niepoprawnym według normy języka polskiego formom typu ale żem się najadł ( ale żech sie najołd ) Końcówka -ch w 1. os. l.p. pochodzi z aorystu, ale forma nie przypomina serbsko-chorwackiego.